14 juni 2024, 12.02 uur · Aangepast 14 juni 2024, 12.57 uur · Foto: NOS/Marjolein Hogervorst
Donkerblond haar, blauwe ogen, een witte huidskleur. Jarenlang was de oudste inwoner van Flevoland het toonbeeld van een stereotiepe Germaan. Maar na bijna 20 jaar krijgt de zogenoemde Swifterbantman van museum Batavialand een make-over: hij heeft voortaan een mediterrane uitstraling, met zwart haar en een donkerdere huid.
De aanpassing komt voort uit nieuwe inzichten over de oudste bewoners van Nederland, verkregen via onder meer verbeterde DNA-methodes. "Eigenlijk heb ik niet eens zo heel veel veranderd", zegt Maja d'Hollosy, die haar eigen reconstructie bijwerkte. "De huidskleur en het haar zijn aangepast. De rest, zoals zijn gezicht en lichaam, is hetzelfde gebleven."
Ze is tevreden met het resultaat. "Ik vind dat hij er goed uitziet. En ik vind het ook wel eens leuk dat we gekleurde mensen in de geschiedenis tegenkomen. Het geeft een beter beeld van vroeger."
De Swifterbantman is volgens experts het eerste Nederlandse model dat geüpdatet wordt. Het resultaat is te zien op de tentoonstelling Oud land, over de prehistorie van de jongste provincie van Nederland.
Uit een rondgang blijkt dat ook andere Nederlandse oertijdmusea nadenken over het aanpassen van hun reconstructies. Het geijkte beeld van de Nederlandse prehistorie, waarbij Batavieren in holle boomstammen de Rijn afzakten, klopt namelijk niet. Het feitelijke verhaal op basis van onder meer DNA-materiaal uit botresten is veel complexer.
De eerste bewoners van Nederland waren jagers-verzamelaars, met aan donkere huid. Vervolgens trokken zo'n 5000 jaar geleden de eerste boeren Nederland binnen, vanuit de regio waar nu Turkije ligt. Deze groep mensen was iets lichter, met een olijfkleurige huid en donker haar. Het waren deze mensen die tussen 5300 en 3400 voor het begin van de jaartelling in het huidige Flevoland woonden.
Zij legden ook het grafveld aan waar in 1966 de Swifterbantman werd gevonden. De man van tussen de 25 en 45 jaar was waarschijnlijk een belangrijk persoon in de gemeenschap; hij werd begraven met een ketting van barnsteen op zijn hoofd en een stenen hangertje aan zijn oor.
De verkleuring van huid en haar ontstond pas toen boeren door hun dieet met graan minder vitamine D binnenkregen dan de jager-verzamelaars met hun dieet vol wild en vis. Om dat tekort aan te vullen, werd de huid lichter. Zo kon er meer vitamine D uit zonlicht gehaald worden.
Waar precies in dat proces de Swifterbantman zich bevond, blijft gissen. "Je weet de huidskleur nooit zeker. Het kan ook iets donkerder of lichter zijn geweest", zegt d'Hollosy. "Maar door de laatste wetenschappelijke inzichten weten we dat mensen donkerder waren dan we altijd dachten, dus bij benadering heeft hij dit gezicht."
De nieuwe inzichten leidde ook al in andere landen tot aanpassingen. In Groot-Brittannië baarde in 2018 de zwarte huid van de Cheddar Man opzien en in Oostenrijk werd duidelijk dat de witte huid van de beroemde ijsmummie Ötzi historisch onjuist was.
In Nederland paste het Hunebedcentrum de nieuwe inzichten al toe. Zo zijn foto's die een groep hunebedbouwers vertegenwoordigt meer divers geworden, in lijn met de wetenschap.
Zie onderstaande foto's:
Ook is dat museum bezig het Hunebedvenster uit de Canon van Nederland te updaten. De 65 jaar oude schoolplaat van Isings mag met pensioen: een nieuwe tekening schetst een moderner beeld van de oertijd.
Het eerste Canonvenster, over de Nederlandse oermoeder Trijntje, kreeg ook al een update: zij werd donkerder getekend. Plannen om haar reconstructie aan te passen, zijn er vooralsnog niet, maar "het zou goed zijn om deze op termijn ook een 'update' te geven", zegt curator Luc Amkreutz van het Rijksmuseum van Oudheden.
Bij het Hunebedcentrum staat het aanpassen van de beeldengroep "op onze wensenlijst". Er zijn nog geen concrete plannen. "Op dit moment focussen wij eerst op het vervangen van onze bezoekersintroductie film, waarin de nieuwe wetenschappelijke inzichten worden meegenomen."
De gemeente Vlaardingen, eigenaar van de reconstructie van Krabbenplasman, zegt de ontwikkelingen met interesse te volgen. "In Vlaardingen passen we graag dit soort nieuwe kennis toe", zegt stadsarcheoloog Tim de Ridder.
Curator Amkreutz, van het Rijksmuseum van Oudheden, benadrukt dat het belangrijk is om te zien "dat een witte kleur niet de standaard voor Europa is en eigenlijk huidskleur een vrij onbetekenende variatie in onze genen is. Op die manier krijgen we misschien wat meer begrip voor de ander, wordt die minder vreemd en begrijpen we zijn of haar motieven ook beter."
